Jerzy Harasymowicz

---

Życiorys

Jerzy Harasymowicz przyszedł na świat jako pierwsze dziecko małżeństwa Ireny Danuty oraz Stanisława Harasymowów. W 1947 roku rodzina postanowiła zmienić swoje nazwisko na „Harasymowicz”. Matka Jerzego, Irena, miała swoje korzenie w Chrzanowie, będąc dzieckiem Karoliny (z domu Jachimczyk) i Jana Gabriela Grzelewskich. Dziadek poety pełnił funkcję burmistrza Chrzanowa w latach trzydziestych XX wieku. Irena Danuta rozpoczęła studia z zakresu polonistyki na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, jednak nie zdołała ich ukończyć. Stanisław Harasymów natomiast pochodził z Komarna, leżącego w powiecie Rudki na terenie dzisiejszej Ukrainy. Z jego matką, Karoliną (z domu Hennig), dziadek Harasymowicza, Józef, połączyła go praca urzędnicza w Wiedniu, gdzie poznał swoją żonę. Józef Harasymów zmarł w 1911 roku, a informacje na jego temat są bardzo skąpe, zarówno w dokumentacji, jak i w rodzinnej pamięci. Te niejasności wokół tożsamości i genealogii stały się kluczowymi tematami w twórczości Jerzego Harasymowicza.

Stanisław Harasymów w 1919 roku rozpoczął karierę jako zawodowy wojskowy. W 1933 roku pełnił służbę jako kapitan w 32. Pułku Piechoty w Modlinie, a od maja 1938 roku, po awansie na majora, objął dowództwo 1. batalionu 53. Pułku Piechoty Strzelców Kresowych w Stryju. Wybuch II wojny światowej zastał go w niewoli, gdzie trafił do obozu w Laufen, a później w Braunschweigu. Najwięcej czasu spędził jednak w Offlagu 2c w Woldenbergu, dzisiejszym Dobiegniewie. W tym okresie Irena Danuta, wraz z małym Jurkiem, próbowała uciekać przed represjami. W październiku 1939 roku na świat przyszła siostra Jerzego, Ewa, którą matka, celem zapewnienia jej bezpieczeństwa, oddała na wychowanie do rodziny męża.

Z czasem Danuta Irena z synem ukrywali się w różnych miejscach: w Komarnie, a następnie na Podolu i w okolicach Łosiacza. W ostatnich latach wojny odnaleźli schronienie u rodziny w Krzczonowie pod Krakowem. Ostatecznie dotarli do Dobrzechowa w pobliżu Rzeszowa. Cała rodzina przeżyła trudne czasy i po wojnie osiedliła się w Rzeszowie, gdzie Jerzy wznowił swoją edukację, której początki sięgały wojenna zawirowania w Komarnie.

W drugiej połowie lat 40. rodzina Harasymowiczów przeniosła się do Krakowa, gdzie osiedli najpierw przy ulicy Skarbowej 4, a potem do kamienicy przy Łobzowskiej 12. Jerzy uczęszczał do szkół z internatem, najpierw Liceum Towarzystwa Salezjańskiego w Oświęcimiu, a następnie do Liceum Leśnego w Limanowej, które ostatecznie przeniesiono do Ojcowa. Po krótkim okresie nauki porzucił Liceum Leśne, wybierając Muszynę jako miejsce, które zafascynowało go już podczas praktyk, co stało się inspiracją dla jego poetyckiej twórczości, a zwłaszcza zawartej w „Powrocie do kraju łagodności”.

Debiut Jerzego Harasymowicza miał miejsce 1 sierpnia 1953 roku w „Echu Tygodnia”, które było sobotnim dodatkiem do „Gazety Krakowskiej”. Kolejne jego wiersze zostały opublikowane tydzień później w tygodniku „Życie Literackie”. W grudniu 1955 roku odbyła się Prapremiera pięciu poetów, której celem była prezentacja młodego pokolenia twórców, którzy jeszcze nie opublikowali swoich książek. Każdy z nich był przedstawiany przez znanych literatów, a Jerzy Harasymowicz zyskał rekomendacje od Mieczysława Jastruna. Rok później, jego pierwszy tomik poezji „Cuda” ukazał się nakładem Państwowego Instytutu Wydawniczego.

W sumie za życia Harasymowicza opublikowano 59 jego książek, w tym 39 tomików, a także 7 wznowień, 6 wyborów oraz 7 zbiorów tematycznych, gdzie znalazły się zarówno wcześniej publikowane, jak i nowe utwory. Harasymowicz był również zaangażowany w inicjowanie oraz prowadzenie kilku grup poetyckich, takich jak Muszyna (1957–1961), Barbarus (1967–1972) i Tylicz (1969–1976). Jego twórczość została wielokrotnie doceniona, w tym Nagrodą im. Stanisława Piętaka (1967) oraz Nagrodą Fundacji im. Kościelskich (1971), a także główną Nagrodą Ministra Kultury i Sztuki w 1975 roku.

W 1970 roku Jerzy ożenił się z Marią Górkiewicz, z którą miał dwie córki: Sławę i Kasię. Początkowo zamieszkiwali skromne mieszkanie przy ulicy Łobzowskiej, lecz na koniec lat 70. przenieśli się do nowoczesnego wieżowca przy ulicy Lotniczej, znanej obecnie jako ulica Janusza Meissnera. Jerzy Harasymowicz zmarł 21 sierpnia 1999 roku w swoim mieszkaniu. Na jego życzenie, ciało zostało spopielone i rozsypane z helikoptera nad Bieszczadami. W okolicach Przełęczy Wyżnej pod Połoniną Wetlińską powstał pomnik upamiętniający jego osobę, stworzony przez Piotra Potoczki. Ponadto, na bramie Cmentarza Salwatorskiego w Krakowie wmurowano tablicę poświęconą poecie.

Twórczość

Poezja Jerzego Harasymowicza jest głęboko osadzona w tematyce górskiej, a jego utwory pejzażowe odzwierciedlają zarówno przywiązanie do natury, jak i duchowe jej zrozumienie. Poeta często nawiązywał do Krainy Łagodności, a jego wiersze inspirowały wielu artystów, w tym Elżbietę Adamiak oraz Wojciecha Belona, a także muzyczny projekt „W górach jest wszystko co kocham”. Jak zauważył Janusz Szuber, poezja Harasymowicza stała się wzorcem dla myślenia i pisania o Beskidach i Bieszczadach, regionach niemal nieobecnych w polskim kanonie literackim.

Zafascynowanie górami było dla Harasymowicza nie tylko prywatnym zainteresowaniem, ale również miało szerszy kontekst historyczny, tożsamościowy oraz metafizyczny. Jego twórczość z lat 50. i 60. koncentrowała się na problematyce łemkowskiej, co ujawnia się w takich utworach jak „Leluchów” czy „Elegie łemkowskie”. Podejmując te tematy w czasach nieprzychylnych dla takich narracji, poeta musiał stawiać czoła cenzurze oraz represjom ze strony Służby Bezpieczeństwa, co zresztą najdobitniej ilustruje opóźnienie wydania książkowego poematu „Lichtarz ruski” o 23 lata.

Jednak jego twórczość nie ograniczała się tylko do regionów górskich. Kolejne dekady to czas, w którym Harasymowicz zajął się historią Polski oraz barokowymi formami poetyckimi, co znalazło odbicie w takich tomikach jak „Polowanie z sokołem” czy „Barokowe czasy”. Niezwykle ciekawe jest również jego zamiłowanie do Półwsia Zwierzynieckiego oraz baru przy placu Na Stawach, które wpłynęły na jego wiersz „Bar Na Stawach”. Opisywał on także realia życia w Polsce lat 70., w tym charakterystyczne dla tego okresu zjawisko urbanistycznego rozwoju, co wyrażał w tomikach takich jak „Na cały regulator” czy „Z nogami na stole”.

Harasymowicz był także pasjonatem sportowym i zagorzałym kibicem Klubu Sportowego Cracovia, tworzył wiersze na okoliczność meczów oraz wyróżniających się piłkarzy, chociaż teksty te nigdy nie zostały zebrane w formie książkowej. Niemniej jednak, motyw krakowskich „Pasów” obecny był w kilku jego tomikach, co świadczy o jego zaangażowaniu w lokalną społeczność.

W twórczości Harasymowicza zauważalny jest również szeroki wachlarz form poetyckich, począwszy od krótkich wierszy białych, w tym haiku, zawartych w zbiorach „Żaglowiec i inne wiersze” czy „W Botanicznym. Wiersze zen”, aż po dłuższe utwory rymowane oraz poematy. W latach 50. z powodzeniem tworzył także prozę poetycką, a jego opowiadanie „Po kolędzie” ukazało się na łamach „Współczesności” w 1968 roku.

Na początku lat 90. Harasymowicz spróbował swoich sił w dramacie, pisząc sztuki „Worożycha” oraz „Schronisko”. Pierwsza z nich doczekała się publikacji w piśmie „Dialog” w 1994 roku, podczas gdy druga nie została wydana, lecz zaadaptowana na słuchowisko radiowe przez Macieja Szczawińskiego oraz wyreżyserowana przez Antoniego Gryzika dla Katowickiego Teatru Wyobraźni.

Publikacje

Tomiki poetyckie

Jerzy Harasymowicz, uznawany za jednego z wybitniejszych polskich poetów, pozostawił po sobie bogaty dorobek literacki. Wśród jego licznych tomików poetyckich znajdują się różnorodne tytuły. Oto lista najważniejszych:

• Cuda (1956),
• Powrót do kraju łagodności (1957, il. Jacek Gaj),
• Wieża melancholii (1958, il. Daniel Mróz),
• Przejęcie kopii (1958, fot. Marek Piasecki),
• Genealogia instrumentów (1959),
• Mit o świętym Jerzym (1959, il. Daniel Mróz),
• Ma się pod jesień (1962),
• Podsumowanie zieleni (1964),
• Budowanie lasu (1965),
• Pastorałki polskie (1966, 1980),
• Zielony majerz (1969),
• Madonny polskie (1969, 1973, 1977),
• Znaki nad domem (1971),
• Bar na Stawach (1972, 1974),
• Zielnik. Pascha Chrysta (1972),
• Polska weranda (1973),
• Córka rzeźnika (1974, il. Jan Młodożeniec),
• Żaglowiec i inne wiersze (1974),
• Barokowe czasy (1975),
• Banderia Prutenorum… (1976),
• Polowanie z sokołem (1977),
• Cudnów (1979),
• Wiersze miłosne (1979, 1982, 1986, III wyd. pt. Wiesz wszystko),
• Z nogami na stole (1981),
• Wesele rusałek (1982),
• Wiersze na igrzyska (1982),
• Wiersze sarmackie (1983),
• Dronsky (1983),
• Złockie niebo cerkiewne (1983),
• Klękajcie narody (1984),
• Na cały regulator (1985),
• Lichtarz ruski (1987),
• Ubrana tylko w trawy połonin (1988),
• Za co jutro kupimy chleb (1990),
• Kozackie buńczuki (1991),
• W botanicznym. Wiersze zen (1992),
• Czeremszanik (1993),
• Zimownik (1994),
• Samotny jastrząb (1995),
• Srebrne wesele (1997),
• Późne lato (2003).

Wybory wierszy

W twórczości Harasymowicza istotną rolę odgrywają także wybory jego wierszy. Zachęcają do poznania szerokiego spectrum jego poezji. Wśród nich wyróżniają się następujące wydania:

• Wybór wierszy (1967, część wierszy niepublikowanych wcześniej w wydaniach książkowych),
• Poezje wybrane (1971),
• Wybór wierszy (1975),
• Poeci polscy – miniatura (1978),
• Cała góra barwinków (1983),
• Poezje wybrane (1985),
• Wiersze beskidzkie (1986),
• Wybór wierszy (1986, dwutomowy),
• Erotyki (1992, 1994),
• Wiersze z połonin (1996),
• Miłość w górach (1997),
• Dom z wiatru i mgieł (1999),
• Wybór liryków (1999),
• Liryki najpiękniejsze (2001),
• Bieszczady (2003).

Bajki

Twórczość Harasymowicza to także bajki, które łączą literacką wyobraźnię z dziecięcym odbiorem świata. Oto kilka tytułów:

• Bajka o królewnie, co spać nie chciała (1962),
• Kasia cała z czekolady i z cukierków ma rękawy (1980).

Dodatkowo, Jerzy Harasymowicz stworzył dramaty, które tchną życie w jego poezję. Przykładem może byćSchronisko – powstało w pierwszej połowie lat 90. i zostało zaadaptowane przez Macieja Szczawińskiego na słuchowisko radiowe, zrealizowane przez Katowicki Teatr Wyobraźni na antenie Radia Katowice w reżyserii Antoniego Gryzika. Drugim dramatem jestWorożycha – opublikowane w piśmie „Dialog”, 1994, nr 12, s. 5–46.

---

Oceń: Jerzy Harasymowicz

---