Dom Gotycki w Puławach

---

Historia

„Dom Gotycki, wzniesiony w latach 1801−1809, został zaprojektowany przez Chrystiana Piotra Aignera na podstawie fundamentów wcześniejszego barokowego pawilonu ogrodowego, który uległ zniszczeniu w wyniku działań wojsk rosyjskich w 1794 roku. Budynek ten znajduje się w niewielkim obniżeniu terenu, na końcu alei parkowej prowadzącej do wejścia.

W konstrukcji wykorzystano fragmenty historyczne, które zostały wmurowane w nowe ściany. Zgromadziła je księżna Izabela Czartoryska, przywożąc lapidarialne elementy z Włoch i Hiszpanii, a także pozyskując je z licznych historycznych miejsc oraz budowli w Polsce.

Pierwotnie Dom Gotycki miał służyć jako przestrzeń do rozszerzenia zbiorów narodowych, które gromadzono w usytuowanej obok Świątyni Sybilli. W budynku planowano umieścić kolekcję sztuki światowej, a sama powierzchnia ekspozycyjna obejmowała zarówno zewnętrzne ściany z wmurowanymi historycznymi elementami kamiennymi, jak i wnętrza.

Po upadku powstania listopadowego w wyniku konfiskaty dóbr Czartoryskich przez władze carski, Rosjanie usunięli oraz zniszczyli większość elementów kamiennych umieszczonych w murach. W 1869 roku rosyjski minister oświaty, Dmitrij Tołstoj, nakazał usunąć wszelkie dowody polskości, a cenniejsze eksponaty wywieźć do Petersburga. W miarę możliwości, te, które udało się odnaleźć, wróciły na swoje miejsce. Warto wspomnieć, że 24 głowy wawelskie, umieszczone przez księżną Izabelę pod drewnianym stropem gotyckich arkad, wróciły z Rosji do Sali Poselskiej na Zamku Królewskim na Wawelu na mocy postanowień traktatu ryskiego.

Obecnie Dom Gotycki wygląda inaczej niż w czasach swojej świetności. W pobliżu budynku znajduje się kamienne źródełko oraz replika posągu Tankred i Klorynda. Zarówno Dom Gotycki, jak i zgromadzone w nim zbiory są częścią Muzeum Regionalnego w Puławach, które jest zarządzane przez Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze.

Konstrukcja

Ściany zewnętrzne

Dom Gotycki, wzniesiony na początku XIX wieku, przyciąga uwagę swoim stylowym angielskim wyglądem, typowym dla tego okresu. Budowla składa się z dwóch skrzydeł, które krzyżują się pod kątem prostym, dopełnione kolumienkami, na których opierają się piękne, ostrołukowe arkady. To właśnie te elementy architektoniczne tworzą zadaszone podcienia, które przylegają do ścian z obu stron budynku. Elementy konstrukcyjne, takie jak kolumny oraz arkady, zostały wykonane z piaskowca, co nadaje im wyjątkowego charakteru.

Pierwotnie ściany budynku zbudowane z czerwonej cegły pokryte były fragmentami architektonicznymi oraz rzeźbami pochodzącymi z historycznych zamków i kościołów. Każda ze ścian otrzymała nazwę związaną z tymi lapidariami, w tym Kościuszki, Długosza, Żółkiewskiego, Kazimierza Wielkiego, Cyda i Ksymeny, Rzymska oraz Litewska. Główne wejście ulokowano w wschodniej części budynku, pod arkadami, prowadząc do wnętrza przez masywne żelazne drzwi, nad którymi umieszczono marmurową tablicę z poetyckimi inskrypcjami.

Que jusque dans ces lieux la gloire a ses honneurs
L’humanite ses droits et la pitie ses pleurs.
Aż w te strony rozniosłaś czyny nasze sławo
I tu do łez litości ma nieszczęście prawo.

Warto również zaznaczyć, że nad tablicą umieszczono rzeźbionego orła polskiego, który prawdopodobnie pochodził z zamku królewskiego w Łobzowie. Po przeciwnej stronie budynku, skierowanej ku pałacowi, znajduje się kolejna galeria, która poza rzędem kolumienek, nie została ozdobiona arkadami. Ściana ta zyskała dekorację w postaci kolumn, które pochodzą z Pałacu Błękitnego w Warszawie. Na kolumnach tych znalazły się słowa: „Oby odtąd zwycięstwa nasze zatrzeć mogły pamięć klęsk doznanych”, a także wyryte ślady po kulach armatnich, datowanych na bitwy stoczone przez polskie wojska, zarówno przeciwko Szwedom pod Zamościem, jak i Rosjanom pod Racławicami, Szczekocinami, Sandomierzem oraz Puławami.

Wnętrza

Wnętrze Domu Gotyckiego składa się z dwóch kondygnacji. Na parterze, gości przyjmuje przestronny przedpokój z kolorowym witrażem, który dodaje miejsca wyjątkowego uroku. Pod eleganckim sklepieniem gotyckim, w przeszłości, otaczone były portretami znanych poetów polskich, a wzdłuż ściany stała dębowa szafa gdańska. Za przedsionkiem znajduje się półokrągła herbowa sala, w której centralnym punktem jest kolumna podtrzymująca strop z napisem: „Wszystkiemu co los zmienia i co czas pożera, człowiek tkliwem wspomnieniem znikomość odbiera”. W czasach swojej świetności DWORU w Puławach, sala ta pełniła rolę galerii obrazów i portretów, a także gromadziła starożytne przedmioty pochodzące z różnych zakątków świata, w tym z Indii.

Parter

Nazwa tej sali wynika z bogatej dekoracji sufitu, pokrytego barwnymi polskimi herbami rodowymi, które wspierają się na centralnej kolumnie. W drugiej kondygnacji, rozmieszczonej z większą starannością, prowadzą strome schody ciosowe, wykonane z piaskowca.

Piętro

Na pierwszym piętrze znajdują się zbiory uporządkowane w poszczególne sekcje. W pierwszej z sal ulokowano zbrojownię, w której zgromadzono broń, w tym również eksponaty z czasów wypraw krzyżowych. Następne dwa pokoje cechują się pięknymi plafonami oraz cenną posadzką. Z kolei duża sala, znana jako zielona lub szmaragdowa, wyróżnia się mozaikowym parkietem, boazerią i bogato zdobionymi drzwiami. To w tej przestrzeni znajdowały się niegdyś arcydzieła, takie jak Dama z łasiczką Leonarda da Vinci, Autoportret Rafaela, Miłosierny Samarytanin Rembrandta, oraz wiele cennych rękopisów, jak Psałterz Puławski, stare druki oraz listy od wybitnych postaci historycznych. Dodatkowo w sali tej i w przyległym gabinecie można podziwiać portrety książąt Czartoryskich: Izabelli, Adama Kazimierza oraz ich potomstwa.

---

Oceń: Dom Gotycki w Puławach

---