Piotr Aigner

---

Życiorys

Urodził się w Puławach, a jego chrzest miał miejsce 30 czerwca 1756 roku. Był synem Chrystiana, który zajmował się stolarką, oraz Anny z Gembickich. W rodzinie Piotra Aignera było pięcioro dzieci, a on był najstarszy. Po odbyciu starannego kształcenia we Włoszech w latach 1779-1780, które było możliwe dzięki wsparciu finansowemu Stanisława Kostki Potockiego, Piotr przez długi czas związał swoje życie z Warszawą. W tym okresie przyczynił się do powstania wielu klasycystycznych budowli w stolicy.

W 1782 roku został mianowany budowniczym wojskowym Rzeczypospolitej. Trzy lata później, w 1785 roku, towarzyszył S.K. Potockiemu w czteromiesięcznej podróży po Włoszech, podczas której odwiedzili Neapol, Rzym oraz Bolonię. Dnia 3 sierpnia 1792 roku objął stanowisko profesora architektury i hydrauliki w Szkole Korpusu Inżynierów Koronnych.

W trakcie insurekcji kościuszkowskiej działał w Departamencie Broni i Lazaretów w Komisariacie Wojennym Rady Zastępczej Tymczasowej od 21 maja 1794 roku, a dwa tygodnie później, 4 czerwca, został powołany do Departamentu Uzbrojenia w Komisariacie Wojennym Rady Najwyższej Narodowej. W tym czasie opracował innowacyjny model piki i kosy bojowej oraz przekształcał budynki na lazarety, a także rozpoczął budowę ludwisarni.

W 1794 roku napisał podręcznik dotyczący użycia pik i kos, przeznaczony dla ochotniczych oddziałów kosynierów, zatytułowany „Krótka nauka o pikach i kosach”. Jako członek Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w 1812 roku przystąpił do Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego. W okresie Królestwa Kongresowego pełnił funkcję generalnego budowniczego rządowego.

Od 13 sierpnia 1814 roku był członkiem Akademii Św. Łukasza w Rzymie, natomiast od 11 marca 1817 do 18 sierpnia 1818 roku pracował jako profesor na Królewskim Uniwersytecie Warszawskim. Do 1825 roku działał w Warszawie, po czym na dwa lata osiedlił się w Krakowie, a w 1827 roku wyjechał do Włoch, gdzie zmarł w 1841 roku. Niestety, miejsce jego pochówku jest nieznane.

Twórczość Aignera jest charakterystyczna dla dojrzałego klasycyzmu, który był pod wpływem włoskich tradycji architektonicznych. W późniejszym etapie jego prac artystycznych zagościły formy empiru oraz elementy romantyzmu, które wyrażały rosnące zainteresowanie historią narodu, zazwyczaj w postaci neogotyckich struktur i przestrzennych układów.

W 1812 roku Aigner przystąpił do Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie, a jeszcze w 1829 roku aktywnie uczestniczył w jego pracach. W Królestwie Polskim został odznaczony tytułem kawalera Orderu Świętego Stanisława 3. klasy. Nie zakładał rodziny.

Wybrane prace

W twórczości Piotra Aignera znaleźć można wiele znakomitych projektów, które do dziś zachwycają swoją architektoniczną finezją. Wśród jego najważniejszych prac należy wymienić:

• Pałac w Przeworsku,
• Pałac w Olesinie (1782–1830), w którym uczestniczył Stanisław Kostka Potocki,
• Pałac Wodzickich w Igołomi,
• Pałac w Zarzeczu,
• przebudowę zamku w Łańcucie,
• fasadę kościoła w Międzyrzecu Podlaskim,
• Świątynię Sybilli, Dom Gotycki, park i kościół w Puławach,
• Pałac Marynki w Puławach,
• Kościół św. Aleksandra w Suwałkach,
• Kościół św. Apostołów Piotra i Pawła w Żyrzynie,
• Nagrobek biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka w katedrze wawelskiej,
• Dworek w Cieszacinie Wielkim, powiat jarosławski.

W Warszawie

• Pałacyk w Rozkoszy (1785–1786), znajdujący się obecnie w Ursynowie, gdzie pracował razem ze Stanisławem Kostką Potockim, a następnie przebudowany w 1858 przez Zygmunta Rozpędowskiego,
• przebudowa warszawskiego pałacu na Lesznie (1785–1788), która obejmowała prawdopodobnie tylko wnętrza,
• Kościół św. Aleksandra,
• Fasada kościoła św. Anny w Warszawie (1786–1788), powstała wspólnie ze Stanisławem Kostką Potockim,
• Fasada kościoła św. Andrzeja,
• przebudowa Arsenału w Warszawie (1792),
• przebudowa sieni głównej w pałacu wilanowskim (1792),
• Willa księżnej Marszałkowej Izabelli Lubomirskiej w Krzeszowicach (1792),
• Biblioteka Ignacego Potockiego (1788), nieistniejąca, zlokalizowana w miejscu warszawskiego Hotelu Bristol,
• przebudowa pałacu w Natolinie (1808),
• pałacyk letni w Morysinie k. Wilanowa – projekt zrealizowany we współpracy ze Stanisławem Kostką Potockim,
• budynek mennicy (1817–1821) przy ul. Bielańskiej, który został rozebrany w 1905 przez władze carskie,
• Obserwatorium Astronomiczne,
• rozbudowa pałacu Krasińskich,
• przebudowa pałacu Namiestnikowskiego.

Działalność naukowa

Piotr Aigner to postać, której wkład w myśl teoretyczną oraz praktyczną nie pozostał niezauważony. W swoich pracach podejmował istotne tematy dotyczące architektury i strategii wojennej. Wśród jego licznych publikacji można wyróżnić m.in. dzieło zatytułowane “Rozprawa o świątyniach u starożytnych i o słowiańskich”, które ukazało się w 1811 roku. W czasie insurekcji kościuszkowskiej napisał również “Krótką naukę o pikach i kosach” w 1794 roku, w której szczegółowo omówił teorię formacji kosynierskich stosowanych w czasie walk.

Ważniejsze publikacje

• Nowa cegielnia wynalazku… architekta warszawskiego, Łowicz 1788 (3 wydania); wyd. następne: Połock 1791; Wrocław brak roku wydania,
• Budownictwo wiejskie z cegły glino-suszonej z plantami chałup wiejskich stosownie do gospodarstwa narodowego, Warszawa 1791,
• Projekt do urządzenia budowniczych policji z umieszczeniem sposobów zagradzających upadkowi miast, a wzrost im nadać zapewniających. Podany… Komisji Policji Obojga Narodów przez budowniczego Wojsk Rzeczypospolitej, brak miejsca wydania (1792),
• Krótką naukę o pikach i kosach, Warszawa 1794; wyd. następne: Warszawa 1831; Kraków 1831 (2 wydania); (Puławy) 1831; według wyd. z roku 1794 oprac. A. Zahorski, „Wypisy źródłowe do historii polskiej sztuki wojennej” zeszyt 10: „Polska sztuka wojenna w okresie powstania kościuszkowskiego”, Warszawa 1960,
• Słownik architektury, rękopis złożony w kwietniu 1807 w warszawskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk,
• Historia budowniczej sztuki, rękopis złożony w maju 1807 w warszawskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk,
• Rozprawa o świątyniach u starożytnych i o słowiańskich przez… członka Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk czytana na posiedzeniu publicznym w maju 1807 r., „Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk” t. 7 (1811), s. 293–311,
• Rozprawa o guście w ogólności, a w szczególności w architekturze, miana na posiedzeniu publicznym Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk dnia 30 kwietnia 1812 r. przez…, Warszawa 1812; wyd. następne „Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk” t. 9 (1816), s. 429–458,
• Budowy kościołów. Część pierwsza zamykająca 4 projekta kościołów parafialnych różnej wielkości w 9 tablicach, przez…, Warszawa 1825.

---

Oceń: Piotr Aigner

---